काठमाडाैं- उच्च रक्तचाप (ब्लड प्रेसर) नियन्त्रणका लागि विभिन्न औषधिहरू प्रयोग गरिन्छ। तर, सबै औषधि सबै बिरामीका लागि उपयुक्त हुँदैनन्। केही औषधिहरूले मिर्गौलाको कार्यमा असर पुर्याउन सक्छन्, मुटुको ताल (रिदम) बिगार्न सक्छन् वा शरीरमा अन्य जटिल समस्या उत्पन्न गर्न सक्छन्।
त्यसैले डाक्टरको परामर्शबिना पुराना वा अरूको सिफारिसमा औषधि सेवन गर्नु जोखिमपूर्ण हुन्छ। तल उल्लेखित केही रक्तचाप नियन्त्रणका औषधिहरूबारे जानकारी दिइएको छ, जसप्रति सावधानी अपनाउनु जरुरी छ।
१. मिथाइलडोपा
यो औषधि पहिले उच्च रक्तचापको उपचारमा प्रायः प्रयोग गरिन्थ्यो, तर अहिले गर्भावस्था–सम्बन्धी वा प्रेरित उच्च रक्तचापमा मात्र सिफारिस गरिन्छ। लामो समयसम्म प्रयोग गर्दा यसले थकान, डिप्रेसन र कलेजोको कार्यमा असर पुर्याउन सक्छ। धेरै बिरामीहरूले वर्षौं सेवन गर्दा पनि यसको दीर्घकालीन साइड इफेक्ट गम्भीर बन्न सक्छ।
२. रिसर्पाइन
पुरानो प्रकारको रक्तचाप औषधि मानिने रिसर्पाइनले मस्तिष्कमा सीधा असर गर्न सक्छ। यसले मानसिक असन्तुलन, डिप्रेसन, निद्राविहीनता र अत्यधिक थकान उत्पन्न गर्न सक्छ। विशेषगरी तनाव र चिन्ता भएका बिरामीहरूमा यसको प्रभाव झन् बढी देखिन्छ।
३. क्लोनिडाइन
यो औषधि प्रायः आपतकालीन अवस्थामा रक्तचाप घटाउन प्रयोग गरिन्छ, तर लामो समयसम्म यसको प्रयोग उपयुक्त हुँदैन। यसलाई अचानक बन्द गर्दा रक्तचाप तीव्र रूपमा बढ्ने (रिबाउन्ड हाइपरटेन्सन) जोखिम रहन्छ, जसले स्ट्रोकको सम्भावना बढाउन सक्छ। त्यसैले यो औषधि डाक्टरको निगरानीमा बिस्तारै घटाउँदै बन्द गर्नुपर्छ।
४. हाइड्रालाजिन
अन्य औषधिले असर नगरेका बिरामीमा प्रयोग गरिने यो औषधिले मुटुको धड्कन अनियमित बनाउने, जोर्नी दुखाउने र शरीर सुन्निने समस्या उत्पन्न गर्न सक्छ। केही बिरामीमा यसले लुपस जस्तो प्रतिक्रिया पनि दिन सक्छ, त्यसैले चिकित्सकीय निगरानीमा मात्र प्रयोग गर्नुपर्ने औषधि हो।
५. एटेनोलोल र प्रोप्रानोलोल
यी बीटा-ब्लकर औषधिहरू पहिले रक्तचाप नियन्त्रणका लागि व्यापक रूपमा प्रयोग गरिन्थे। तर अहिले यी पहिलो प्राथमिकताको औषधि होइनन्। यी औषधिले मुटुको गति अत्यधिक ढिलो बनाउन सक्छन् र इलेक्ट्रोलाइट सन्तुलनमा असर पुर्याउन सक्छन्। यद्यपि, हृदयघात वा मुटुको ताल विकार भएका बिरामीहरूका लागि उपयोगी, तर सामान्य व्यक्तिहरूमा यसले थकान, चिसो हात–खुट्टा र व्यायाम सहनशीलता घटाउने समस्या ल्याउन सक्छ।
रक्तचाप नियन्त्रणको लक्ष्य केवल संख्या घटाउनु मात्र होइन, शरीरको समग्र सुरक्षा सुनिश्चित गर्नु पनि हो। एउटै औषधि एक बिरामीका लागि लाभदायक भए पनि अर्कोका लागि हानिकारक हुन सक्छ।
त्यसैले, कुनै पनि औषधि सुरु गर्नु अघि विशेष गरी पुराना वा अरूको सल्लाहमा लिइने औषधि भएमा आफ्नो चिकित्सकसँग परामर्श अनिवार्य गर्नुहोस्। रक्तचाप उपचारमा सावधानी र सही औषधि छनोट नै दीर्घकालीन स्वास्थ्यको आधार हो। –एबिपी