– लक्ष्मण रिमाल
हस्पिटल फार्मासिस्टहरूले सुरक्षित, प्रभावकारी र कुशल औषधि प्रयोग सुनिश्चित गर्न अत्यन्त महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछन्। उनीहरूको जिम्मेवारी फरक–फरक भए पनि सामूहिक रूपमा बिरामी हेरचाह र अस्पताल सञ्चालनमा उनीहरूको योगदान उल्लेखनीय हुन्छ।
१. प्रमुख फार्मासिस्टः
प्रमुख फार्मासिस्टले अस्पतालको फार्मेसी सञ्चालन र नीतिहरूको निरीक्षण गर्दछन्। उनीहरूले नियामक दिशानिर्देश र अस्पताल मापदण्डहरूको पालना सुनिश्चित गर्नुका साथै फार्मेसी बजेट, औषधि खरिद र भण्डारण (इन्भेन्टरी) नियन्त्रणको व्यवस्थापन गर्दछन्। औषधि सम्बन्धी नीतिहरू निर्माणमा अस्पताल प्रशासन र चिकित्सकहरूसँग समन्वय पनि गर्छन्।
२. क्लिनिकल फार्मासिस्टः
क्लिनिकल फार्मासिस्टहरूले डाक्टर र नर्सहरूसँग सहकार्य गरी औषधि उपचारलाई प्रभावकारी बनाउने कार्य गर्दछन्। उनीहरूले प्रिस्क्रिप्शनहरूको समीक्षा गरी उपयुक्त औषधि र खुराक सुनिश्चित गर्दछन्। बिरामीमा देखिन सक्ने प्रतिक्रिया अनुगमन गरेर आवश्यक परे थेरापी समायोजन गर्दछन्। साथै, स्वास्थ्यकर्मी र बिरामीलाई औषधि सम्बन्धी जानकारी र परामर्श प्रदान गर्दछन्। एन्टिबायोटिक प्रतिरोध रोक्न ‘एन्टिमाइक्रोबियल स्टेवार्डशिप’ कार्यक्रममा सक्रिय सहभागिता जनाउँछन्।
३. औषधि वितरण गर्ने फार्मासिस्टः
डिस्पेन्सरीमा कार्यरत फार्मासिस्टहरूले बिरामीलाई सही औषधि सही तरिकाले वितरण गर्दछन्। उनीहरूले लेबलिङ, खुराक निर्देशन र सुरक्षा सावधानीहरू सुनिश्चित गर्दछन्। साथै, औषधि प्रयोग, सम्भावित साइड इफेक्ट र अन्तरक्रियाहरूको बारेमा बिरामीलाई शिक्षित गर्दछन्। आवश्यक परेमा वितरण रेकर्डहरू राखेर अडिट तथा नियामक प्रक्रिया अनुरूप काम गर्दछन्।
४. फार्मेसी प्राविधिक र सहायकहरूः
यी प्राविधिक तथा सहायकहरूले औषधि तयार गर्ने, वितरणमा सहयोग गर्ने, म्याद सकिएका औषधिको व्यवस्थापन गर्ने र फार्मेसी व्यवस्थापन प्रणाली तथा बिलिङ प्रक्रिया सञ्चालन गर्ने कार्य गर्दछन्। विभिन्न औषधिको लागि आवश्यक भण्डारण अवस्था सुनिश्चित गर्न उनीहरूको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
५. औषधि खरिद व्यवस्थापनः
फार्मासिस्टहरूले अनुमोदित आपूर्तिकर्ताबाट गुणस्तरीय औषधिहरू खरिद गर्दछन्। औषधिको अभाव वा अत्यधिक भण्डारण नहोस् भन्नका लागि मौज्दातको उचित व्यवस्थापन गर्दछन्। खरिद नीतिको पालना गर्दै लागत–प्रभावकारिता सुनिश्चित गर्न लेखा परीक्षण र स्टक प्रमाणीकरण समेत गर्दछन्।
६. औषधिको गुणस्तर सुनिश्चित गर्नेः
औषधिको सुरक्षा, ह्यान्डलिङ र प्रशासन सम्बन्धी प्रोटोकलहरूको निगरानी गर्नु फार्मासिस्टहरूको अर्को महत्त्वपूर्ण कार्य हो। ‘गुड फार्मेसी प्र्याक्टिस’ (GPP) र अस्पताल नीतिहरूको पालना, औषधि त्रुटि तथा प्रतिकूल असर (ADR) को अनुसन्धान र लेखापरीक्षणको संयोजन उनीहरूले गर्दछन्।
७. अनुसन्धान र शिक्षाः
फार्मासिस्टहरूले नयाँ औषधि तथा उपचार सम्बन्धी क्लिनिकल परीक्षणमा सहभागी हुन्छन्। औषधि व्यवस्थापनमा चिकित्सा, नर्सिङ तथा फार्मेसी विद्यार्थीहरूलाई तालिम दिनुका साथै स्वास्थ्यकर्मी र बिरामीहरूका लागि शैक्षिक सामग्रीहरू विकास तथा वितरण गर्दछन्।
८. अस्पताल सूचना प्रणाली (HIS):
फार्मासिस्टहरूले औषधि अर्डर र बिरामीको इतिहास सम्बन्धी डिजिटल रेकर्ड व्यवस्थित रूपमा व्यवस्थापन गर्दछन्। अस्पतालको सूचना प्रणालीसँग इलेक्टोनिक प्रिस्क्रिप्शनहरू ठीकसँग समायोजन हुने गरी काम गर्दछन्।
निष्कर्षमा,
औषधिको सुरक्षित प्रयोग, गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा र बिरामीको समग्र कल्याण सुनिश्चित गर्न हस्पिटल फार्मासिस्टहरूको भूमिका अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण हुन्छ। अन्य स्वास्थ्यकर्मीहरूसँगको सहकार्यद्वारा उनीहरूले अस्पतालको कुशल सञ्चालन र बिरामीहरूको जीवनस्तर उकास्न उल्लेखनीय योगदान पुर्याउँछन्।
(लेखक लक्ष्मण रिमाल नेपाल फार्मेसी संघ, कपिलवस्तु जिल्लाका सदस्य हुन्। उनी हाल आधारभूत स्वास्थ्य सेवा अस्पताल, शिवराज नगरपालिका–५, चन्द्रौटा, कपिलवस्तुमा कार्यरत छन्। साथै, विहान विभान फार्मेसीका सञ्चालक समेत हुन्।)